ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน                  

                    ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน จัดตั้งขึ้นใน ร.ศ.129 (พ.ศ.2453) ทั้งนี้เพราะเพิ่งจะมีการก่อตั้งเมืองแม่ฮ่องสอนขึ้นในปี พ.ศ. 2453 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ศาลเมืองแม่ฮ่องสอน เป็นชื่อเดิมของศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน เริ่มเปิดทำการอาคารศาลหลังแรกตั้งแต่ วันที่ 10 ธันวาคม 2453 ต่อมาได้มีประกาศ กระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ 19 พฤษกาคม 2459 ให้เปลี่ยนคำว่า เมือง เป็น จังหวัด ให้เรียกผู้ว่าราชการเมือง เป็น ผู้ว่าราชการจังหวัด กระทรวงยุติธรรม จึงประกาศลงวันที่ 15 มิกุนายน 2459 ให้เปลี่ยนคำว่า ศาลเมือง เป็น ศาลจังหวัด ศาลเมืองแม่ฮ่องสอน จึงเปลี่ยนเป็นศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน นับแต่นั้นมา                   

                    ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน ดำเนินการก่อตั้งโดย หลวงดำรงราษฎรประเพณี ข้าหลวงพิเศษ และอธิบดีผู้พิพากษามณทลพายัพ ลักษณะเป็นเรือนไม้สัก เกือบทั้งหลังชั้นเดียว หลังคามุง ด้วยใบตองตึง (ใบของต้นพลวง) สร้างเสร็จแล้ว เมื่อวันที่ 8 ธันวาคม พศ. 2494 และเปิดดำเนินการ ตั้งแต่วันที่ 10 ธันวาคม 2453 จนกระทั้งปี พ.ศ.2494 ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอนได้รับงบประมาณสร้างที่ทำการศาลใหม่เริ่มก่อสร้างตั้งแต่เดือนธันวามคม พ.ส. 2494 ลักษณะเป็น ตึกก่ออิฐชั้นเดียว ขนาด 1 บัลลังก์ ห้องผู้พิพากษากับห้องธุรการอยู่คนละปีกของตึก และสามารกเปิดทำการได้ เมื่อวันที่ 8 มกราคม 2498 เป็นต้นมา

                    โดยที่อาคารที่ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน ซึ่งก่อสร้างมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2494 ดังกล่าว มีสภาพชำรุดทรุดโทรมและคับแคบ ไม่สามารกซ่อมแชมหรือขยายตัวอาคารได้ เป็นเหตุให้ประชาชนผู้มีอรรถคดีที่เกี่ยวข้องไม่ได้รับความสะดวกด้วยประการทั้งปวง กระทรวงยุติธรรมจึงดำเนินการของบประมาณจากรัฐบาล เพื่อก่อสร้างอาคารที่ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอนหลังใหม่ขึ้น ตั้งอยู่บริเวณตรงกันข้ามกับศาลากลางจังหวัดแม่ฮ่องสอน ถนนขุนลุมประพาส ตำบลจองคำ อำเภอเมืองแม่ฮ่องสอน จังหวัดแม่ฮ่องสอน บริเวณศูนย์ราชการจังหวัดแม่ฮ่องสอน

                    ต่อมาจึงย้ายที่ทำการศาลจากอาคารหลังเดิมมาเปิดทำการ ณ อาคารศาลหลังใหม่ เมื่อวันที่ 7 สิงหาคม 2535 เป็นต้นมาจนถึงปัจจุบันอาคารศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอนหลังใหม่เป็นอาคารคอนกรีตเสริมเหล็กทรงไทยสูง 2 ชั้น ชั้นที่ 1 ประกอบด้วย ห้องผู้อำนวยการฯ ห้องเจ้าหน้าที่ธุรการ ห้องเก็บสำนวน และห้องประชุม ชั้นที่ 2 ประกอบด้วยห้องพิจารณาคดี 5 ห้อง ห้องพักผู้พิพากษา ห้องสืบพยานเด็ก ห้องสมุด ด้านหลังอาคารมีโรงอาหารและศาลาที่พักประชาชน โรงจอดรถส่าหรับผู้พิพากษา และเจ้าหน้าที่ธุรการ มีบ้านพักผู้พิพากษาหัวหน้าศาล 1 หลัง บ้านผู้พิพากษา 5 หลัง บ้านพักผู้อำนวยการ 1 หลัง และอาคารแฟลตข้าราชการ 22 ห้อง

ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย

                    ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย จัดตั้งขึ้นตามนโยบายของนายวิรัช ลิ้มวิชัย ประธานศาลฎีกา เพื่ออำนวยความยุติธรรม ด้วยความเที่ยงธรรม รวดเร็ว และเสมอภาค และมีดำริที่จะให้มีศาลที่ประชาชนสามารถเข้าถึงความยุติธรรมได้โดยสะดวก รวดเร็ว  เป็นธรรม ประหยัดและทั่วถึง จึงบัญชาให้สำนักงานศาลยุติธรรม โดยนายพินิจ สุเสารัจ เลขาธิการสำนักงานศาลยุติธรรม ทำโครงการที่จะก่อสร้างอาคารที่ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย เพื่ออำนวยความยุติธรรมและอำนวยความสะดวกให้แก่ประชาชน ในพื้นที่อำเภอปายและอำเภอปางมะผ้า โดยไม่ต้องเดินทางไปยังศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน  ซึ่งมีระยะทางไกล

                   เมื่อวันที่ 30 เมษายน 2552 นางนุจรินทร์ จันทร์พรายศรี  อธิบดีผู้พิพากษาภาค 5 มีคำสั่งแต่งตั้งให้ผู้พิพากษาหัวหน้าศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน นายเวียง ขวัญอ้นอินทร์ เป็นผู้ประสานงานและเตรียมความพร้อมสำหรับสร้างอาคารศาล จึงขอความอนุเคราะห์ใช้ที่ราชพัสดุพร้อมสิ่งปลูกสร้างบ้านพักป่าไม้อำเภอปาย และสำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้ ที่ 1 (เชียงใหม่) ยินยอมให้ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอนใช้ประโยชน์ที่ดินและสิ่งปลูกสร้าง เมื่อวันที่ 12 มิถุนายน 2552  

                   รูปแบบอาคารกองออกแบบและก่อสร้าง กำหนดรูปแบบให้กลมกลืนกับเอกลักษณ์วัฒนธรรมท้องถิ่นของอำเภอปาย โดยใช้ต้นแบบของบ้านพักนายอำเภอปาย ซึ่งมีลักษณะเป็นบ้านไม้และยังคงรักษาเอกลักษณ์เดิมของตัวบ้านซึ่งมีอายุมากกว่า 50 ปี ไว้เป็นอย่างดี เป็นผลให้สำนักงานศาลยุติธรรมและกองออกแบบและก่อสร้าง ซึ่งเล็งเห็นคุณค่าของวัฒนธรรมท้องถิ่น เพราะจะได้อนุรักษ์สานต่องานฝีมือช่างไม้ กำหนดราคากลางงานก่อสร้างอาคารที่ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย เป็นเงิน 5,054,00 บาท ใช้เงินงบประมาณประเภทงบลงทุน   

                   การก่อสร้างอาคารที่ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย สำเร็จลุล่วงไปด้วยดี และได้เปิดทำการเมื่อวันที่ 3 กันยายน 2552

 เขตอำนาจศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย ทำการศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย ทำให้ศาลจังหวัดแม่ฮ่องสอน สาขาปาย มีอำนาจพิจารณาพิพากษาอรรถคดี ทั้งคดีแพ่งและคดีอาญาในเขตพื้นที่ 2 อำเภอ ได้แก่ อำเภอปางมะผ้า และอำเภอปาย